ŁĄCZY NAS PAMIĘĆ

19 kwietnia 1943 r. warszawscy Żydzi podjęli walkę z Niemcami, którzy przystąpili do ostatniego etapu likwidacji getta w stolicy Polski. Nie mieli nadziei na zwycięstwo, bojowcami kierowała chęć zadania możliwie największych strat ich oprawcom, wzięcia odwetu za doznane upokorzenia, terror i okrucieństwo hitlerowców.

Getto w Warszawie Niemcy utworzyli w 1940 r., tłocząc w nim na niewielkiej przestrzeni, ponad 400 tysięcy Żydów. Jego likwidację rozpoczęto w lecie, 22 lipca 1942 r., wywożąc mieszkańców do obozu zagłady w Treblince. Dzień później, prezes Judenratu (samorządu getta) warszawskiego, Adam Czerniaków popełnił samobójstwo, nie godząc się na współpracę z Niemcami przy eksterminacji towarzyszy niedoli. Nie powstrzymało to procesu likwidacji getta. Na jesieni 1942 r. pozostało w nim już tylko około 60 tysięcy Żydów, głównie młodych mężczyzn, zatrudnionych w warsztatach pracujących na potrzeby niemieckiego wysiłku wojennego. Nie mieli nic do stracenia. Większość z nich straciła już swych bliskich w Treblince.

Kiedy 19 kwietnia 1943 r. niemieckie oddziały, liczące około 2000 ludzi, wspierane przez pojazdy pancerne, wkroczyły do getta, do walki z nimi stanęło kilkuset bojowników z Żydowskiej Organizacji Bojowej i Żydowskiego Związku Bojowego. Niemcy przeczesywali kolejne kwartały ulic, paląc budynek po budynku, wypędzając z nich ludność i likwidując ogniska oporu. 8 maja 1943 r. Niemcy otoczyli bunkier dowództwa ŻOB, w którym znajdował się także dowódca ugrupowania Mordechaj Anielewicz. W walce zginęło około stu bojowców, wśród nich ich komendant. Część z nich popełniła samobójstwo, nie chcąc wpaść w ręce Niemców. Powstanie dogasało, chociaż izolowane ogniska oporu tliły się aż do 16 maja. Tego dnia Niemcy, na znak zwycięstwa, wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie.

W szczegółowym (liczącym 75 stron) raporcie z likwidacji getta dowodzący siłami niemieckimi SS-und Polizeifűhrer Jurgen Stroop podał, iż jego oddziały pojmały lub zabiły 56 tysięcy Żydów. Straty niemieckie miały wynieść 110 zabitych i rannych. Spośród pojmanych 37 tysięcy wywieziono do obozów pracy, pozostałych zabito na miejscu lub zginęli w komorach gazowych Treblinki. Po wygaśnięciu walk Niemcy zrównali zabudowania getta z ziemią.

Arkadiusz Bugaj